Gortyna (Gortis, Gortys, Γορτύν, Γορτυς) - pierwsze ślady Gortyny datuje się na okres minojski (3.000 r. p.n.e.). W III w. p.n.e. Gortyna podbiła Fajstos. Gortyna pod rządami Rzymian (69 r p.n.e.) stała się stolicą Krety i siedzibą pretora Krety i Cyrenajki.
W tym okresie Gortyna była otoczona murem obronnym o obwodzie 10 km i upodobniła się do innych miast rzymskich: posiadała łaźnie, forum, teatr i pałac gubernatora.
Od 330 r n.e. do 826 r. Gortyna znajdowała się pod rządami Bizancjum. W 824 r miasto zostało zaatakowane przez Saracenów (Arabów) i ograbione, zaś mieszkańcy opuścili miasto.
Prace wykopaliskowe w Gortynie prowadzone są od 1884 roku.
Archeolodzy odkryli pozostałości:
-Akropolu z fragmentami fortyfikacji
-Odeonu (teatru) z I w. n.e. z dwoma wejściami i posadzką z płyt marmurowych
-Kodeksu Praw z 450 r p.n.e. wyrytego na dziesięciometrowej ścianie odeonu. Minojski kodeks cywilny i karny spisany w starym dialekcie doryckim dotyczył różnych dziedzin życia, z podziałem na cztery klasy: rządzących, ludzi wolnych, chłopów i niewolników. Z zapisów dotyczących niewolników i kobiet wnioskuje się, że mieli lepsze prawa w Gortynie niż w innych rejonach Krety.
-Kościoła św. Tytusa z 500 r. n.e. - zniszczony przez Saracenów w 824 r., odbudowany w 965 roku i odnowiony w XIV wieku.
-Świątyni Apolla Pytyjskiego zbudowanej w VII w. p.n.e. i wielokrotnie rozbudowywanej.
-Świątyni Ateny z VII w. p.n.e.
-Niewielkiej Świątyni poświęconej bóstwom egipskim
-Pretoriatu (siedziby zarządcy regionu) z II w n.e. składającej się z części administracyjnej i prywatnej. Do zabudowań pretoriatu należały: bazylika, dziedziniec otoczony kolumnami, sala z apsydami.
-Stadionu
-Łaźni publicznych
Gortyna była pierwszym miastem kreteńskim, który przyjął chrześcijaństwo.
Według mitologii Zeus porwał Europę i zabrał ją do najładniejszego miejsca na Krecie. W tym właśnie miejscu powstała Gortyna.
Informacje praktyczne:
Wykopaliska miasta Gortyna zajmują rozległy teren. Wstęp na wykopaliska przy kościele Św. Tytusa i odeonu płatny 4 euro (czynne 8.00-15.00). Pozostałe części wykopalisk znajdują się wśród gajów oliwnych: częściowo ogrodzone a na część można wejść.
