Pałac Branickich w Białymstoku

Barokowy, zbudowany w latach 1691-97 przez architektach Tylmana van Gameren, z wykorzystaniem murów poprzedniej budowli z XVI w., przebudowany ok. 1720-72 - architekci: Jan Zygmunt Deybel, Jakub Fontana i Jan Henryk Klemm, powtórnie w latach 1837-41, architekt Hipolit Rumbowicz, odbudowany w latach 1945-62; złożony z dwupiętrowego korpusu z dwoma skrzydłami od ogrodu, ujętego od frontu narożnymi wieżami zwieńczonymi barokowymi hełmami, oraz piętrowych oficyn połączonych z korpusem parterowymi galeriami. Pałac Branickich, to jeden z najciekawszych zabytków Białegostoku, jedna z najlepiej zachowanych rezydencji magnackich epoki saskiej na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i cenny zabytek architektury późnobarokowej. Zamek z prawdziwego zdarzenia, murowany, gotycko-renesansowy wzniósł w Białymstoku na polecenie Piotra Wiesiołowskiego budowniczy królewski Hiob Bretfus. Zamek posiadał dwie kondygnacje, dostępu broniła fosa i umocnienia ziemne. Syn Piotra – Krzysztof Wiesiołowski został marszałkiem wielkim litewskim. Zmarł bezpotomnie w 1637 roku. W testamencie zapisał swoje dobra skarbowi Rzeczypospolitej. Wdowa po nim otrzymała w zamku jednie dożywocie.W okresie potopu szwedzkiego w białostockim zamku przebywała chorągiew litewska podległa Januszowi Radziwiłłowi. Jednak żołnierze wypowiedzieli mu posłuszeństwo i pod dowództwem pułkownika Korotkiewicza przeszli na stronę królewską podporządkowując się Pawłowi Sapieże.Za zasługi położone przez Stefana Czarnieckiego w wojnie ze Szwedami, Sejm Rzeczypospolitej nadał mu dobra białostockie. Czarniecki przekazał następnie Białystok wraz z zamkiem swojej córce Katarzynie Aleksandrze, żonie Jana Klemensa Branickiego stolnika koronnego. Od tego czasu zamek stał się siedzibą rodową Branickich herbu Gryf.Stefan Mikołaj Branicki, ojciec hetmana wielkiego koronnego Jana Klemensa Branickiego, zlecił przekształcenie pałacu w barokową rezydencję Tylmanowi z Gameren. Ten pochodzący z Utrechtu w Holandii inżynier wsławił się wcześniej m.in. budową pałacu Krasińskich w Warszawie i rezydencji Michała Radziejowskiego w Nieborowie. Trwająca w latach 1691 - 1697 przebudowa zmieniła całkowicie oblicze pałacu. Między innymi jedna z baszt została wykorzystana jako klatka schodowa. W drugiej baszcie usytuowano komnaty. Podczas kolejnej przebudowy podwyższono boczne oficyny, postawiono jońską kolumnadę, wiele rzeźb. Obok parku francuskiego założono park angielski.Dalszej rozbudowy pałacu dokonano już na polecenie Jana Klemensa Branickiego i jego żony Izabeli z Poniatowskich. Z dawnej wojennej przeszłości zamku obecnie widoczne są jedynie zarysy bastionu nie opodal stawu. Krąży również legenda o podziemnym przejściu między zamkiem i wieżą stojącego w pobliżu kościoła farnego, który w XVII wieku również był przystosowany do obrony. Hetmanostwo Braniccy utworzyli w Białymstoku jeden z najświetniejszych dworów w ówczesnej Polsce. Skupili wokół siebie wielu znakomitych artystów, poetów, ludzi nauki. Tu przez wiele lat przebywała polska poetka okresu baroku Elżbieta Drużbacka, tu tworzył poeta Franciszek Karpiński. Obok nich malarze Antoni Herliczka, Sylwester August Mirys. Działał też teatr, orkiestra dworska i zespół baletowy, na gościnne występy przyjeżdżały włoskie aktorki. Na dworze często przebywali polscy królowie August II, III i Stanisław August, cesarz Austrii Józef II. Później, już po wygaśnięciu rodu Branickich herbu Gryf, przed rewolucyjną zawieruchą schronił się w "wersalu podlaskim" przyszły król Francji Ludwik XVIII. W 1754 roku hetman założył przy pałacu był pierwszą w Polsce uczelnię wojskową - Wojskową Szkołę Budownictwa i Inżynierii. Następnie mieściła się tu Szkoła Akuszeryjna. W okresie zaboru rosyjskiego Pałac został zdewastowany. Po pierwszej wojnie światowej pałac był siedzibą Urzędu Wojewódzkiego, a podczas wojny polsko-bolszewickiej pałac był siedzibą Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski. W czasie II wojny światowej prawie doszczętnie zburzony, odbudowany w latach 1946-1960, nawiązując do stanu z XVII wieku, jednak pośpiech z jakim przeprowadzono odbudowę, nie pozwolił na zebranie pełnej dokumentacji, odbudowa jest więc niezbyt wierna. Obecnie ma tu siedzibę rektorat Akademii Medycznej w Białymstoku.