Obyczaje i kultura: Chiny oraz Japonia

O dalekowschodniej kulturze, odpowiednim zachowaniu i manierach w krajach tego regiony oraz o ogólnych wytycznych dotyczących zachowania pisaliśmy już w poście Obyczaje i kultura: Daleki Wschód. Jednak w Chinach i Japonii wiele aspektów życia rządzi się swoimi prawami, a ludzie podporządkowują się ściśle bogatemu zestawowi reguł rządzących codziennymi czynnościami.

O dalekowschodniej kulturze, odpowiednim zachowaniu i manierach w krajach tego regiony oraz o ogólnych wytycznych dotyczących zachowania pisaliśmy już w poście Obyczaje i kultura: Daleki Wschód. Jednak w Chinach i Japonii wiele aspektów życia rządzi się wyjątkowymi prawami. Ludzie podporządkowują się bogatemu zestawowi reguł określającemu codzienne czynności, zaczynając od jedzenia, poprzez złożony system tytulatury, hierarchię społeczną, a na podarunkach kończąc.

Na Europejczyka czai się mnóstwo zasadzek związanych ze wschodnim savoir-vivre. Wiedząc, jak wiele w azjatyckiej kulturze zależy od zaufania, przyjaźni i dobrych kontaktów interpersonalnych, warto mieć na uwadze poniższe wskazówki.

Japonia

Jedzenie pałeczkami to prawdziwy rytuał, rządzi nim więc wiele zakazów i nakazów. Dla Japończyków jest to oczywiste, jednak Europejczykowi łatwo popełnić błąd. Najważniejsze zasady dotyczące jedzenia pałeczkami:

• pałeczki należy trzymać w prawej ręce,
• nie wolno przebijać jedzenia pałeczkami, ani przesuwać nimi nielubianych składników dania,
• nie wypada szukać w zupie kąsków ani płukać w niej pałeczek,
• wskazywanie kogokolwiek lub czegokolwiek pałeczkami, chwytanie jakichkolwiek przedmiotów ręką trzymająca pałeczki, machanie nimi nad potrawami podczas decydowania o kolejnym kęsie to prawdziwe faux pas,
• nie wypada wylizywać pałeczek po posiłku, ani pozostawiać ich w naczyniu po zakończeniu jedzenia,
• wygarnianie resztek potrawy pałeczkami z miseczki trzymanej przy ustach to oznaka złych manier,
• naganne jest przyciąganie potraw bliżej siebie za pomocą pałeczek oraz używanie ich do nakładania sobie poszczególnych porcji, zamiast przeznaczonego do tego osobnego zestawu,
• pałeczki to komplet dwóch jednakowych sztućców – używanie dwóch niepasujących pałeczek jest niewygodne i nieeleganckie,
• jedzenie pałeczkami powinno być ciche i schludne – stukanie nimi o naczynie, skapywanie z nich sosu czy bawienie się jedzeniem to poważne naruszenie zasad,
• tylko zupę można jeść bez użycia pałeczek – pije się ją bezpośrednio z miseczki, sięgając ewentualnie po większe kąski,
• porcje w kuchni japońskiej zjada się po jednym kęsie, nie kroi się ich, ani nie dzieli w inny sposób.

Prezenty to ważny element japońskiej kultury, a obdarowywanie się wzajemnie drobiazgami to codzienny obyczaj. Dla cudzoziemca może on wydawać się dziwny, jednak warto zadać sobie trud i spróbować wziąć w tym udział. Warto wiedzieć, że wzajemne obdarowywanie się podarunkami również rządzi się pewnymi prawami.

• Prezenty wręcza się w Japonii bardzo często, nawet przy pierwszym spotkaniu. Wybierając się do obcych ludzi lepiej mieć przygotowany dla nich jakiś drobiazg, który zresztą zwyczaj zobowiązuje obdarowanego do rewanżu,
• Jeśli nie jesteś przygotowany i nie możesz odwdzięczyć się darczyńcy, zrewanżuj się natychmiast przy kolejnym spotkaniu.
• Podczas każdej wizyty w Japońskim domu niezbędnym elementem jest podarunek dla gospodarzy – najlepiej jeśli jest to pamiątka z rodzinnego kraju lub inny niewielki upominek. Dobrą praktyką jest również wręczanie prezentów partnerom biznesowym.
• Zawsze pamiętać należy, aby podarki nie były zbyt kosztowne, a opakowanie było piękne i staranne.
• Nie wolno używać do pakowania prezentów ozdobnych elementów w kolorze białym ani czerwonym, bo to kolory żałobne w Japonii, należy unikać prezentów kojarzących się z liczbą 4 oraz 9, które uważane są za pechowe.
• Prezenty wręcza się pod koniec spotkania, trzymając je oburącz przed sobą i lekko się kłaniając, ale już podczas powitania warto wspomnieć o tym, że mamy z sobą drobny upominek.
• Podczas wręczania prezentów trzeba być przygotowanym na kilkukrotną odmowę, jednak w końcu podarek na pewno zostanie zaakceptowany. Aby sprawić przyjemność gospodarzowi warto również pozwolić się namawiać dwu lub trzykrotnie zanim przyjmie się podarunek.
• Niezręczne prezenty: książki, ostre przedmioty, które mogą „uciąć przyjaźń”, firmowe gadżety, japońskie alkohole i słodycze.

Ogólne wytyczne dotyczące obyczajów i kulturalnego zachowania w Japonii.

• Japonia to kraj nadal do pewnego stopnia hołdujący obyczajom wywodzącym się sprzed wieków – niektóre rody są bardziej znaczące ze względu na historię.Najbliżsi cesarzowi dostojnicy otaczani są ogromnym szacunkiem, rodzina cesarska jest świętością dla każdego Japończyka. Podczas rozmowy należy zawsze pamiętać o pozycji rozmówcy. Kilkadziesiąt określeń oznaczających po japońsku „Pan” na szczęście nie ma odpowiednika w języku angielskim, w którym najczęściej toczą się rozmowy,
• Lepiej zwracać się do Japończyka z przesadną atencją niż zbyt pobłażliwie – rozmówca z pewnością to zauważy i doceni.
• Nadmierny kontakt wzrokowy oraz serdeczność i poufałość w kontaktach osób, które nie są bliskimi przyjaciółmi uznawane jest za nieeleganckie.
• Do świątyń i prywatnych domów zawsze wchodzi się bez butów, pozostawia się je na progu.
• W japońskich restauracjach nie daje się napiwków, a płaci się kelnerowi lub w kasie,.
• Reszta w sklepie lub knajpce wydawana jest w odwrotnej kolejności niż w Europie - najpierw najgrubsze pieniądze, później coraz drobniejsze – przeliczanie pieniędzy w takich sytuacjach to duża niestosowność.
• W Japonii często siedzi się na podłodze – formalne spotkania wymagają wyprostowanej pozycji z podwiniętymi pod siebie nogami, na mniej formalnych wystarczy, by nie przeszkadzać sobie wzajemnie ani nie kierować stóp w stronę współbiesiadników.
• Nigdy i pod żadnym pozorem nie można spóźniać się na umówione spotkania - jeśli musisz przedostać się przez całe miasto, wyjedź z takim wyprzedzeniem, abyś na pewno zdążył na czas.
• Ukłony to ważny element japońskiej kultury – w Japonii kłanianie się jest prawdziwą sztuką, a odpowiednia długość i głębokość ukłonu to sprawy priorytetowe. Od innych nacji wymagane jest tylko nieznaczne pochylenie górnej części ciała, jako znak poszanowania tego obyczaju.
• Trzeba pamiętać, że Japończycy podczas przedstawiania się wymieniają imię na końcu.
• Podczas korzystania ze środków komunikacji zbiorowej nie wolno się pchać, tylko spokojnie poczekać w kolejce na to wejście do pojazdu.
• W kontaktach biznesowych bardzo ważne są wizytówki – ich wymiana to również swoisty rytuał – podaje się je i odbiera oburącz, zawsze skierowane w stronę obdarowywanej osoby. Przed schowaniem jej zawsze należy uważnie przeczytać dane osoby, jej stanowisko i nazwę firmy; nie wolno chować wizytówek do kieszeni.
• W Japonii stawia się na grupowość, a nie indywidualność – jednostki muszą zawsze swoje zachowania, ubiór i dążenia dostosować do odpowiedniej dla nich grupy.
• Japonia to kraj rodzinny, gdzie mimo nowoczesności więzi krwi pozostają ważnym elementem społeczeństwa. Mała powierzchnia kraju, drogie grunty i mieszkania powodują, że na małej przestrzeni często żyją wielopokoleniowe rodziny.

Chiny

Najważniejsze wytyczne dotyczące kulturalnego zachowania w Kraju Środka.

• Ceremoniał wręczania prezentów oraz powitalnych ukłonów są podobne jak w Japonii, chociaż mniej rygorystyczne. W Chinach nie pakuje się podarunków w biały ani czarny papier.
• Na podarunek nie nadają się: ostre przedmioty, zegary, parasole, chusteczki do nosa, białe kwiaty ani przedmioty pakowane po 4 sztuki lub kojarzące się z tą liczbą.
• Ceremoniał związany z wręczaniem wizytówek jest identyczny jak w Japonii, z tą różnicą, że przyjęty jest zwyczaj zadrukowywania kart wizytowych dwustronnie – z jednej po angielsku, z drugiej po chińsku.
• Podobny do Japońskiego jest również sposób przedstawiania się – imię podawane jest jako ostatnie.
• Podczas kontaktów z Chińczykami nie należy poruszać niektórych tematów – komunistyczna władza kontroluje swoich obywateli na każdym kroku, a nieprawomyślne zachowania i poglądy są dotkliwie karane.
• Z podobnego powodu nie ma co spodziewać się wizyty w Chińskim domu. Miejscem spotkań z obcokrajowcami są przede wszystkim restauracje, siedziby firm i inne miejsca publiczne.
• Przebywając w Chinach jako turysta nie wolno fotografować obiektów wojskowych, dostojników państwowych ani miejsc ważnych ze względów strategicznych.
• Samotna kobieta może nie zostać wpuszczona do restauracji.
• Kobiecie nie wolno publicznie palić papierosów, kłócić się i pokazywać się pod wpływem alkoholu.
• Hierarchia zawodowa oraz prywatne osiągnięcia są dla każdego Chińczyka bardzo ważne – lekceważenie tego lub jakikolwiek uszczerbek etykiety, który może spowodować „utratę twarzy” względem przełożonych i podwładnych, to dla niego prawdziwa tragedia.
• Chińczycy większą wagę przywiązują do słowa mówionego niż pisanego, dlatego też ustne ustalenia są ważniejsze niż papierowe umowy.
• Kiedy uczestniczysz w przyjęciu na swoją cześć, komplementuj smakowitość i różnorodność przyrządzonych potraw oraz obfitość stołu, smakując każdego dania choćby w niewielkiej ilości. Po uczcie wypada zostawić na talerzu niedojedzone potrawy – to znak dla gospodarzy, że jedzenia było aż za dużo.
• Bekanie czy siorbanie to nie gafa, lecz dowód uznania dla smaku i jakości potraw. Jest to powszechnie przyjęte zachowanie i nie trzeba się go wstydzić.
• Warto wiedzieć, że Chińczycy chętnie podają do posiłków alkohol. Osoby niepijące są traktowane niechętnie i podejrzliwie, w takiej sytuacji potrzeba wiarygodnego wytłumaczenia swojej postawy.
• Najważniejszą wartością w życiu społecznym jest uczynność, zachowanie twarzy i zadowolenie innych. Dlatego też otwarte odmówienie prośbie uważane jest za afront, nawet jeśli nie potrafisz lub nie możesz jej spełnić.
• Indywidualność, znana z Europy, zastąpiona jest tu poczuciem grupowości podobnie jak w Japonii – grupa zawsze jest ponad jednostką i to właśnie pojedynczy człowiek musi się dostosować do ogółu, a nie odwrotnie.
• Rodzina to ważna wartość w życiu każdego Chińczyka. Często zdarza się, że najstarszy syn zostaje w domu rodzinnym, nawet gdy rodzeństwo się wyprowadzi - jego zadaniem jest opiekowanie się rodzicami na starość. Wielopokoleniowe rodziny mieszkające pod jednym dachem to bardzo częste zjawisko.
• W Chinach aranżowane małżeństwa to nadal powszechny proceder.  Akt ten traktuje się bardziej jak praktyczną umowę niż akt wielkiego uczucia.